کاهش خطر بلایا، اقدامی برای افزایش آمادگی جامعه
زهرا اسکندری/ دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریتها
کشور ما رتبه اول را از لحاظ تنوع مخاطرات در دنیا دارا می‌باشد، به طوری که از 43 نوع حادثه شناخته شده در سطح جهان، 34 مورد آن در ایران رخ می‌دهد و 90 درصد جمعیت آن در معرض بلایای طبیعی مانند زلزله و سیل قرار دارند. در ایران، زلزله دارای بیشترین تکرار و مخرب ترین تاثیرات بوده است، که نمونه بارز آن، زلزله 4/6 ریشتری بم با بیش از 30 هزار کشته و 10 هزار مجروح است.
زلزله‌ای که در بامداد پنجم دی‌ماه سال 1382، در شهر تاریخی بم واقع در استان کرمان به وقوع پیوست، با توجه به تاثیرات و آسیب ها این فاجعه، نقطه‌عطفی در ارتقای نظام مدیریت بحران کشور بوده است. علی رغم اینکه پس از زلزله بم، شاهد پیشرفت‌هایی قابل توجه در حوزه‌های سیاستگذاری، پژوهش، آموزش بوده‌ایم، اما همچنان تا رسیدن به شرایط مطلوب مسیری طولانی پیش‌رو داریم. تاکید بر رویکرد پیشگیرانه در مدیریت بلایای طبیعی با تمرکز بر مشارکت جامعه در تمامی مراحل کاهش خطر و آمادگی در برابر زلزله، میتواند احتمال تکرار وقوع فجایعی همچون زلزله بم را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. در این راستا، انجام اقدمات کاهش آسیب می تواند اقدام مهمی برای مدیریت و کاهش اثرات زیانبار بلایا باشد.
امکان پیشگیری کامل از اثرات سوء مخاطرات معمولا امکان پذیر نیست، اما دامنه و شدت آنها با اتخاذ راهبردها و اقدامات مختلف به میزان قابل توجهی می تواند کاهش یابد. کاهش آسیب در واقع اقدامات سازهای و غیرسازه‌ای هستند که برای محدودسازی آثار ناگوار مخاطره‌های طبیعی، تخریب زیست محیطی و مخاطره‌های فناورزاد اجرا می‌شوند. هدف از اقدامات کاهش آسیب بلایا شامل: کاهش احتمال خطر، کاهش پیامدهای خطر، اجتناب از پذیرش خطر، انتقال، به اشتراک گذاری یا انتشار خطر است.
اقدامات سازه ای به عنوان تلاشی برای کاهش خطر تعریف می شود که از طریق ساخت و ساز یا تغییر محیط فیزیکی از طریق استفاده از راه حل های مهندسی شده انجام می شود. یکی از دلایل اصلی آسیب ها و تخریب های فاجعه بار نواحی لرزه خیز دنیـا کـه باعـث مرگ و میر و آسیب های انسانی زیاد می شـود، عدم انجام مطالعـات لایـه ای زمـین و رعایـت نکـردن مـوازین مهندسی ساخت سازه ها است.
بررسی سـازه هـا در بم نشان داد که اکثـر سـاختمان هـا ، بـا مصـالح سـاختمانی خشـت، غیرمسـلح، فـولادی و سـیمانی تقویت نشده یا کم تقویت شده، ساخته شـده بودنـد که از علل مهم تخریب 60 درصد خانه های مسکونی شهر در زلزله سال 1382بود، ساخت ساختمان های مقاوم و اعمال مقررات و اقدمات نظارتی توسط مسئولین تا حدود زیادی می تواند از تخریب سازه ها در زمان وقوع حوادث طبیعی جلوگیری نمائید. در زلزلـه بـم 13 مرکـز بهداشـت شـهری، دو بیمارستان دولتی و خصوصی و زایشگاه شـهر از 40 تا 100 درصد تخریـب شـدند، با توجه به اهمیت و نقش مراکز درمانی در ارایه خدمات درمانی زمان وقوع بلایا بررسی ایمنی سازه یی و غیره سازه یی این مراکز و انجام اقدامات اصلاحی می تواند تاثیر اثرات زیانبار بلایا را کاهش دهد، همچنین در ساخت مراکز بهداشتی و درمـانی ضمن مقاوم بودن در برابـر زلزلـه، باید بدترین سناریوی ممکن ناشـی از زلزلـه کـه ممکـن است حوادث پیچیدهای به دنبال داشته باشـد را نیـز در نظر گرفت. ساخت و سازهای غیر ایمن، ساختمان های قدیمی و فرسوده در اثر زلزله آسیب پذیر می باشد پس بهتر است ساختمان ها و مصالح بکار رفته در آنها را به منظور کاهش پیامدهای خطر و بلایا استاندارد و مقاوم سازی نمائیم.
علاوه بر تخریب ساختمان های غیرمقاوم، عوامل غیرسازه ای ساختمان عبارتند از هر جزئی غیر از سقف، دیوار و ستون که شامل سفت کاری دیوارهای خارجی و دیوارهای داخلی، نمای خارجی و داخلی، جزییات تزیینی ، سقفهای کاذب، دودکش های ساختمانی ، راه پله ها، تجهیزات برقی و مخابراتی، سیم کشی ها و کابل کشی ها، تجهیزات روشنایی، تجهیزات گرمایش-سرمایش و تهویه مطبوع (HVAC)، مخازن مایعات و آبگرمکن ها، لوله ها، قفسه ها، کفهای کاذب، آسانبرها ، بالابرها و نقاله ها در گروه عوامل غیرسازه ای قرار می گیرند که از علل مرگ و مصدومیت ناشی از بلایای در ایران هستند. بخش اعظم هزینه های ساختمان برخلاف تصور مربوط به اجزای غیرسازه ای است و متاسفانه در هنگام وقوع بلایا آسیب پذیرترین و آسیب رسان ترین بخش ساختمان نیز همین عناصر می باشند. هر کدام از عوامل غیرسازه ای می تواند در اثر وقوع بلایای طبیعی در صورت جابجا شدن، پرتاب شدن، شکستن یا مسدود کردن مسیرهای خروج ، منجر به مرگ یا مصدومیت شود.
آموزش هدفمند خانوارها در خصوص راهکارهای کاهش آسیب پذیری غیر سازه ای و بالا بردن فرهنگ ایمنی جامعه در بین عموم مردم بطور مستمر و پیوسته باعث آمادگی بیشتر مردم در مقابل زلزله می گردد، پس لازم است هر خانوار، عوامل غیرسازه ای که ممکن است در اثر مثلا یک زلزله جابجا یا پرتاب شود ، بشکند یا مسیر خروج را مسدود نماید شناسایی و راه حلی برای اصلاح شرایط داشته باشد. راهکارهای کاهش آسیب پذیری غیرسازه ای که هر خانوار می تواند انجام دهد شامل: حذف عامل : مثلا حذف یک شی دکوری غیر ضروری، جابجا کردن عامل : مثلا جابجا کردن یک گلدان یا شی سنگین از بالای کمد، قرار دادن اشیاء سنگین و خطرناک در طبقات پایینی کابینت ها، برداشتن تخت بچه از کنار یک شیشه بزرگ، محکم کردن عامل در جای خود : مثلا محکم کردن کمدها یا بوفه دکوری به دیوار، نصب قفل به درب کابینت ها، لمینتت کردن شیشه ها، تغییر شکل عامل : مثلا تغییر درب ها بگونه ای که همواره به بیرون باز شوند، نصب سامانه های هشدار اولیه : مانند نصب هشدار دهنده های دود آتش در منزل و قرار داشتن خانوار در برنامه هشدار اولیه مخاطرات مهم آب و هوایی مانند سیل و طوفان، تعمیر تاسیسات : مثلا با بررسی فرسودگی سیم های برق، لوله ها و شیرهای گاز و تعمیرآن هاست. معمولا کاهش آسیب پذیری عوامل غیرسازه ای کم یا بدون هزینه می باشد و به مقدار زیادی از مرگ و صدمات می کاهد.
آمادگی در برابر حوادث و بلایا، فعالیت جمعی و اثرگذار
آرزو دهقانی/ دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
زلزله بم هشتمین حادثه پرتلفات از سال 2000 تا 2019 در دنیا با 26716 کشته ( به گزارش EM-DAT) محسوب می شود. داستان زلزله‌ی بم آن‌قدر غم‌انگیز است که امروز پس از گذشت هجده سال از آن، درد و رنج آن همچنان احساس می‌شود. پیش‌لرزه‌های آخر در بم در حدود ساعت‌های ۲۲:۰۰ و ۲۲:۳۰ شب قبل از زلزله اصلی و همچنین ساعت ۴:۴۰ بامداد یعنی حدود ۴۵ دقیقه قبل از رخداد لرزه اصلی باقدرت کم رخ داد که به عنوان آخرین هشدارها محسوب می‌شدند اما تعداد بسیار کمی از مردم این هشدارها را جدی گرفته و به بیرون خانه‌های خود رفتند.
سرمای هوا حدود منفی ۹ درجه، جدی نگرفتن پیش لرزه‌ها، توجه نکردن به پیش‌لرزه‌های زلزله توسط مسئولان محلی، استانی و کشوری در دستگاههای اجرایی، پژوهشی و ستادی و ضعف موجود در شبکه لرزه‌سنجی در منطقه جنوب‌شرقی کشور، عدم اطلاع رسانی مناسب جهت تخلیه منازل، خواب بودن افراد باعث از دست رفتن یک سوم جمعیت شهر بم در ساعت ۵:۲۶ دقیقه‌ی بامداد جمعه پنجم دی‌ماه ۱۳۸۲ با زمین‌لرزه‌ای به‌شدت ۶/۶ ریشتر و به مدت دوازده ثانیه در شهر بم و با منشا گسل بم بود.
البته عوامل دیگری همچون نوع سازه های مسکونی نیز منجر به افزایش تعداد کشته ها در این حادثه بود. به علت خشتی بودن بسیاری از خانه ها و تخریب آنها و همچنین تخریب دیوارهای پرکننده در دیگر انواع ساختمانها احتمالا شمار زیادی از مردم به علت خفگی ناشی از گرد و غبار حاصل از آوار فوت شدند. بیشتر کشته های شهر بم و نقاط اطراف مربوط به ساختمانهای قدیمی و خشت وگلی و آجری است. بر اساس برآورد صورت‌گرفته که بیش از ٩٠درصد کشته ها مربوط به چنین ساختمان‌هایی است که بطور کامل تخریب شده اند.
تحلیل درس آموخته ها و اسناد موجود در خصوص زلزله بم نشان می دهد که آمادگی مردم و سازمان ها برای مواجهه با این رویداد بسیار پایین بوده است. در زمان وقوع زلزله یا اغلب افراد خواب بوده یا با احساس لرزش زمین دچار رعب و وحشت شدند و متاسفانه به دلیل عدم آموزش پیش از بحران و عدم آمادگی کافی نتوانسته اند پناهگیری مناسبی انجام دهند و یا اصلاً روش‌ها و مکان‌های پناهگیری را بلد نبودند و یا در حین فرار به سمت درب خروج دچار لغزش شده و به زمین خورده و متاسفانه زیر آوار مانده‌اند، به همین خاطر تعداد تلفات انسانی زیاد بوده است.
از ساعات اولیه، بازماندگان و دستگاههای اجرایی امدادی و خدماتی مستقر در محل حادثه، به طور خودکار و با امکانات بسیار بسیار اندک جهت امداد رسانی وارد عمل شده بودند، اما بعلت عدم آمادگی و امکانات کافی و حجم زیاد تقاضاها، اقدامات انجام گرفته هر چند که بسیار موثر بود ولی پاسخگوی کمک رسانی در زلزله مهیبی همچون زلزله بم نبوده است.
آمادگی در برابر حوادث و بلایا یکی از ارکان مهم چرخه کاهش بلایاست که ابعاد گوناگونی دارد. آمادگی شامل فعالیت ها و اقداماتی است که پیشاپیش برای اطمینان از پاسخ موثر به آثار سوء مخاطره ها انجام می گیرد. استقرار سامانه ی هشدار اولیه، تدوین برنامه آمادگی، آموزش و تمرین از ابعاد این مرحله هستند. چهارچوب آمادگی در بلایا شامل 9 عضو ارزیابی آسیب پذیری، برنامه ریزی، ساختار سازمانی، سیستم های اطلاعاتی، پایگاه منابع، سیستم های هشداردهنده، نظام های واکنش، آموزش عمومی و تمرین و مانور در گروه های ارائه دهنده خدمات سلامت است.
تخریب محل های کلیدی مانند شهرداری ، آتش نشانی ، بیمارستانها، مراکز درمانی و مراکز نیروی انتظامی در زلزله بم باعث سردرگمی و عدم هماهنگی مناسب شد، بنابراین ارزیابی دوره ای آسیب پذیری سازه ای، غیرسازه ای و عملکردی در مراکز بهداشتی درمانی پیش از وقوع بحران و انجام اقدامات اصلاحی از جمله نوسازی به همراه مقاوم سازی، میزان آمادگی نظام سلامت را در پاسخ مناسب در زمانی که نیاز به این خدمات افزایش می یابد، ارتقا می دهد. همچنین آموزش عمومی در زمینه ارزیابی ایمنی سازه های مسکونی و اداری و مدارس و اقداماتی همچون ایمن سازی غیرسازه ای به خصوص در زلزله به عنوان یکی از حوادث پر رخداد در ایران، نحوه پناه گیری، تهیه کیف نجات، آشنایی با نقاط ایمن منزل و محل کار، طراحی نقشه خطر، توجه به هشدارهای سازمان های ذینفع، افزایش مشارکت اجتماعی در پاسخ به بلایا از دیگر اقداماتی است که منجر به ارتقا آمادگی عمومی در بحران ها خواهد شد.
نداشتن اطلاع دقیق از مرکز زلزله و ابعاد آن تا ساعت‌ها بعد از زلزله بم عملیات نجات را با کندی مواجه کرد، بنابراین راه اندازی، استقرار و آمادگی سیستم های اطلاعاتی، ارتباطی و هشدار سریع توسط سازمان های ذینفع باید مورد توجه شدید مسئولان قرارگیرد. سامانه یکپارچه و قابل دسترس توسط تمامی سازمانها منجر به کاهش همپوشانی و موازی کاری و هدررفت منابع خواهد شد که امروزه پس از 18 سال از این حادثه همچنان به عنوان یکی از چالش های اطلاعاتی ارتباطی سازمانهای ارائه دهنده خدمت در حوادث و بلایا مطرح می شود.
یکی دیگر از چالش های زلزله بم تعداد افراد کم محلی باقی مانده در منطقه زلزله زده و عدم آشنایی آنها با امداد و نجات و نداشتن ابزارها و تجهیزات لازم بود. همچنان عدم توجه به مقوله ی مهم لزوم جامعه محوربودن مدیریت بحران و لزوم تقویت توان جوامع با آموزش های صحیح و گسترده و استفاده از ظرفیت کنشگران محلی جز چالش های مدیریت حوادث و بلایا می باشد و باید مشارکت مردمی را با ارتباط خطر صحیح و پیش از بحران تقویت کرد.
کافی نبودن نیروهای امدادی آموزش دیده در ساعات اولیه پس از وقوع زلزله و از سوی دیگر حضور افراد آموزش ندیده در منطقه و شرکت در عملیات جست و جو و نجات،باعث آسیب دیدگی بیشتر مصدومین و تشدید عوارض ثانویه زلزله در بم شد. توزیع نیروی انسانی بر اساس وسعت و جمعیت و خطرات تهدید کننده منطقه، طراحی برنامه پاسخ، تدوین شرح وظایف افراد دخیل در ارائه خدمت و آموزش مناسب و موثر و اثربخش و انجام تمرین و مانور ادواری به ارتقا آمادگی سازمان ها در پاسخ به حوادث و بلایا کمک کننده خواهد بود.
به عنوان یک اصل مهم آمادگی سازمان های دخیل در ارائه خدمات در حوادث و بلایا، منجر به پاسخ موثر در زمان رخداد این حوادث شده و علاوه بر ادامه حیات سازمانی، به کاهش عوارض جانی، مالی، اجتماعی و حتی سیاسی ناشی از بحران ها کمک خواهد کرد.
پاسخ مناسب به حوادث و بلایا، جزو اصلی چرخه کاهش خطر بلایا
فهیمه شیرازی/ دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران
ایـران بـه عنـوان یکـی از کشورهای زلزله خیز جهان طی 90 سال گذشته 18 زلزلـه بـا قـدرت بیش از هفت ریشتر را تجربه کرده که موجـب خـسارت هـای عمـده مالی، جانی، اقتصادی، اجتماعی شده است. در هنگام وقوع زلزله شرایط ویژه ای در جامعه به وجود می آید، زلزله شهرستان بم در استان کرمان، یکی از بزرگترین استانهای کشور در 5 دی ماه 1382 اتفاق افتاد. امدادگران امدادرسانی را به ویژه درارایه خدمات بهداشتی، مورد بررسی قرار دادند که بیش از 85درصد افرادی که نیازمند کمک و نجات از زیر آوار بودند توسط افراد محلی و بستگان و آشنایان شناسایی و نجات یافتند. سه حیطـه روانـی–عـاطفی، بهداشـتی-درمـانی و مدیریت بحران در زلزله کرمان بیشتر مد نظر قرار گرفت و اقدامات گسترده‌ای انجام شد.
در حیطه روانی -عاطفی اقداماتی همچون آموزش مردم در در زمینـه کنار آمدن با مشکلات، بررســی اثــرات روانشــناختی بهداشــت روان والــدین در کودکان زلزله زده، بررسی کاهش اضطراب کودکان و حمایت ازکودکان برای ادامه زندگی ،بررسی نقش خانواده بر سلامت روان کودکان در زلزله، تشخیص و درمـان انـواع اخـتلالات روانـی در کودکـان و نوجوانان، حمایت عاطفی و روانی از کودکان و زنان بی سرپرست، کاهش فشارهای روانـی آسـیب دیـدگان انجام شد. در حیطه بهداشتی – درمانی نیز بررسی سوء تغذیه در میان آسیب دیدگان و چاره جـوئی برای حل مشکل، پیشگیری از خطر بیماریهای عفونی، اصلاح وضعیت فاضلاب در منطقه و ارائـه خـدمات بـرای پیشگیری از بیماریهای منتقله از فاضلاب به مردم، ادامه ساماندهی و سازماندهی نیازهـای بهداشـت محـیط ، ادامــه رســیدگی بــه نیازهــای درمــانی مــردم و تجهیــز بیمارستان ها و بخش های جراحی بیمارسـتان ها در منطقـه بـرای انجام عملکردهای ضروری و فوری بیماران، ضدعفونی و استریلیزاسیون در منطقه، تامین آب آشامیدنی سالم برای مردم ، مراقبت های بهداشتی و نیز ادامه آموزش های بهداشتی برای مردم صورت گرفت. در حیطه مدیریت بحران ساماندهی کمک های مردمی، جلب بیشتر مشارکتهای مردمی و نیز برنامه ریزی در کلیه زمینه های مورد نیاز آسیب دیدگان از جمله اقدامات گزارش شده است.
در زلزله بم نسبت کشته‌ها به کل جمعیت شهر تقریبا ۳۰درصد ساکنین و تعداد کشته شدگان تقریباً دوبرابر تعداد مجروحین گزارش شد. در حالی که در بیشتر زلزله‌های بزرگ دنیا (بزرگای بیش از ۷ در مقیاس ریشتر) در بدترین شرایط تعداد کشته شدگان به یک سوم میزان مجروحین می‌رسد. عواملی که به‌طور غیرمستقیم بر افزایش تلفات تاثیر گذاشتند عبارتند از: آشنا نبودن سازمانها در حد لازم و کافی با مدیریت بحران و مدیریت عملیات جست و جو و نجات؛ تخریب محل‌های کلیدی مانند شهرداری، آتش نشانی، بیمارستانها، مراکز درمانی، نداشتن اطلاع از تمامی محل های تخریب شده و ابعاد هریک در ساعات اولیه پس از وقوع زلزله؛کافی نبودن نیروهای امدادی آموزش دیده در ساعات اولیه پس از وقوع زلزله؛حضور افراد آموزش ندیده در منطقه.
با توجه به آسیب شناسی های انجام شده در زلزله بم، نظام سلامت نیز اقداماتی در جهت خدمات رسانی در زمان حوادث طبیعی انجام داده که می‌توان به بعضی موارد از جمله توجه و بررســی دقیق مشکلات زلزله و رفع آنها با تشکیل ستادهای بحران در کشور ،توجه به مســائل مدیریتی در ســطوح مختلف ملی، اســتانی، و محلی، سیاستگذاری، هماهنگی و تعیین وظایف هر یک از سازمانهای دولتی و غیر دولتی ،آموزش نیروهای متخصص و استفاده از آنها در تامین،نگهداری و توزیع مواد غذایی در شرایط بحران ،پیش بینی و ســاخت تجهیزات مورد نیاز برای شرایط بحران ،محصور کردن منطقه توســط نیروهــای انتظامی در هفته های اول حادثه، تشکیل تیم‌های نظارتی و کنترل برای مراحل مختلف تامین منابع، جمع‌آوری اطلاعات مربوط فرهنگ مردم هر منطقه، اعمــال مدیریت یکســان در توزیــع منابع و اجتناب از مدیریت های سلیقه ای ،استفاده از تجارب بدست آمده از بحران‌های قبلی اشاره کرد.
به نظر می رسد در مناطق آسیب پذیرو مستعد بلایای طبیعی، آموزش عمومی مردم ، سازماندهی تشکل‌ها محلی با هدف مشارکت و خدمات رسانی در صورت بروز بلایا میتواند در کاهش صدمات ناشی از زلزله موثر باشد و باید به این امر توجه جدی داشت. داشتن برنامه ریزی صحیح برای ارایه خدمات و مدیریت بحران در این گونه حوادث مهم است و همچنین جهت تغییر در نگرش و عملکرد مختلف پرسنل امدادی شامل امدادگران هلال احمر،نیروی انتظامی ،پرسنل بهداشتی در زمینه توجه به مسایل روان شناختی آسیب دیدگان بلایا ی طبیعی و رعایت مواردی که به بهبود وضعیت سلامت آسیب دیگان کمک کند، ضروری است.
بازسازی و بازتوانی، نماد تاب‌آوری در جامعه
غلامرضا معصومی
دانشیار و عضو هییت علمی گروه طب اورژانس و دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران
بازسازی و بازتوانی جزء آخر چرخه مدیریت بحران است و این بدان معنی است که نمود تمام اقدامات انجام شده توسط ساختار مدیریت بحران در کشور در این قسمت خودش را نشان می‌دهد. در کشور ما به عنوان یکی از بلاخیزترین سرزمین‌های جهان، توجه به این قسمت چرخه مدیریت بحران بسیار سطحی و کوتاه مدت است. عملا می‌توان گفت که در کشور ما بندرت به بحث بازسازی و بازتوانی درست و علمی توجه شده است. نکته حائز اهمیت آن است که عدم توجه مناسب به این قسمت باعث می‌شود در شروع سیکل بعدی، در فاز آمادگی نیز با ضعف‌ها و کمبودهای مشخصی مواجه بشویم.
۱۸ سال از حادثه دلخراش زلزله بم می‌گذرد و متاسفانه هنوز این شهر باستانی و بزرگترین باغ شهر ثبت شده جهان به شرایط قبل از بحران خود برنگشته است. شاید بتوان بزرگترین عامل آن را عدم علم و آگاهی مناسب از مفهوم بازسازی و بازتوانی دانست. چرا که با فاصله‌ای بسیار کوتاه از زلزله جشن پایان بازسازی بم گرفته شد! و این درحالی بود که خوش بینانه ترین حالت هم حداقل ۲ سال دیگر برای این فاز در بم زمان لازم بود. صحبت در خصوص ۱۸ سال عدم بازسازی و بازتوانی مناسب قطعا در این چند سطر نمی‌گنجد، ولی شاید بشود به یکسری از رئوس مطالب اشاره کرد:
در زمان زلزله بم جمعیت شهر بم حدود ۹۰ هزار نفر بوده که متاسفانه بیش از ۳۰ هزار نفر در آن حادثه فوت کردند ولی نکته حائز اهمیت آن است که بدلیل آسیب‌هایی که همزمان به روستاهای اطراف نیز وارد شد و ورود افراد دیگر به شهر بدلایل مختلف از جمله کار، پس از زلزله باعث شد جمعیت شهر بسیار بیشتر از ۶۰ هزار نفر باشد. این وضعیت می‌توانست برای بازسازی شهر هم فرصت باشد و هم تهدید، که متاسفانه درگیر تهدید شدیم و زمان بازسازی شهر را طولانی‌تر کرد، به صورتی که در شهری که حاشیه‌نشین نداشت، حاشیه نشینان سکونت گزیدند و هنوز شهروندانی داریم که در کانکس زندگی می‌کنند! نکته بسیار مهم دیگر این بود که علیرغم قطعی بودن وضعیت زلزله‌ای بم، باز هم بسیاری از ساخت و سازها در کنار گسل آن منطقه انجام شده است.
وضعیت بهداشتی شهر هنوز به شرایط مناسبی برنگشته است، چرا که هنوز ۳۰۰۰ کوچه شهر کماکان خاکی است و طبیعتا بحث کنترل آلودگی و موارد عفونی مشکل ساز خواهد بود. کماکان وضعیت تامین آب شرب شهر که قرار بوده از سد نساء تامین گردد، هنوز نه سد شرایط مناسب خودش را پیدا کرده است و نه آبی به شهر رسیده است.
از جمله ارکان بازسازی شهر حفظ هویت شهر است. متاسفانه در بازسازی شهر بم هیچگونه حفظ هویت شهری بم در نظر گرفته نشده است. شهر بم به لحاظ تاریخی بیش از ۲۵۰۰ سال تاریخ دارد و طبیعتا ساخت و ساز در این شهر باید طبق قوانین مشخصی باشد که در همان ساخت و سازهای نصفه و نیمه هم این هویت حفظ نشده است. در کنار اینها شهر مراکز دیگری مانند فرهنگسرا و سینما و غیره لازم دارد که متاسفانه در شهر بم دیگر خبری از این مراکز نیست.
وضعیت درمانی شهر بم بسیار وخیم‌تر است. ۱۴ سال طول کشیده تا کلنگ یک بیمارستان ۲۰۲ تختخوابی به عنوان جایگزین بیمارستان امام خمینی(ره) بم که در زلزله تخریب شد، زده شود! و این هنوز شروع ماجرای ساخت بیمارستان جدید نیست، چرا که هنوز هم بعد از ۴ سال خبری از بیمارستان ساخته شده نیست و کماکان پیمانکاران یکی پس از دیگری میآیند و می‌روند و مشکلات ساخت هر روز بیشتر می‌شود. بودجه مورد نظر برای ساخت در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۱۰ میلیارد تومان بوده که در حال حاضر به ۳۱۰ میلیارد تومان رسیده است. تامین انشعابات و حتی سیمان برای ساخت پروژه نیز از دیگر معضلات ساخت بیمارستان شهر بم است.
آسیب روحی – روانی ناشی از این رخداد عظیم قطعا فاجعه آمیز بوده است و متاسفانه نه تنها اقدام خاصی در آن مقطع زمانی برای وضعیت بهداشت روان منطقه انجام نشده بلکه بعد از آن هم مورد خاصی نداشته ایم. این درحالی است که با توضیحاتی که پیشتر داده شد، شرایط مناسبی نیز از این نظر در سطح شهر فراهم نشده است.
و در آخر هم ارگ بم، این میراث بزرگ تاریخی کشور ما و بزرگترین بنای خشتی جهان که علیرغم تمام اقدامات انجام شده که گفته می‌شود ۸۰درصد کار انجام شده، کماکان بودجه‌ای در حدود بیش از ۴۰ میلیارد تومان دیگر برای اتمام کار لازم دارد.